Een aantal zaken die in de beleving van Vrijschrift aandacht verdienen om met vrije schoolboeken succes te boeken staan op deze bladzijde. Ze zijn bedoeld als hulp voor de overheid.
Status
Op dit moment is er politiek enthousiasme om vrije schoolboeken op te pakken. Dat is goed nieuws. Ook OCW staat open voor het concept. Nu moeten er handen en voeten aan gegeven worden en dat is het struikelblok: hoe moeten we nu verder? Daarom is deze bladzijde gemaakt als advies voor de overheid. We hopen dat de impasse snel doorbroken wordt.
Licenties
Bijzonder veel mensen die - vaak met goede bedoelingen - content genereren hebben te weinig verstand van licenties. Dit leert de huidige praktijk. Op het net is veel te vinden maar weinig is geschikt om te gebruiken voor vrije schoolboeken door licentiebeperkingen. Het is ook daarom dat er een bladzijde Licentiekeuze is aangemaakt om zaken te verduidelijken en het is zinvol om die te lezen. Samengevat komt het neer op de volgende punten:
Publiek domein: Overheden dienen te publiceren (verplicht) met een Creative Commons Zero-licentie (CC0) of in het 'publiek domein'. Dit betekent dat iedereen eruit kan putten en dat het materiaal rechtenvrij is. Het zal ook WOB-verzoeken verminderen. Omdat overheidsinformatie met geld van burgers en bedrijven tot stand komt is dit niet meer dan billijk. 
Creative Commons Naamsvermelding Gelijk delen: de Creative Commons licentie met de By-clausule (Attribution, Naamsvermelding) en de SA-clausule (Share Alike of Gelijk delen). Voor vrije schoolboeken (vrije leermiddelen in het algemeen) dient uitsluitend deze Creative Commons Naamsvermelding Gelijk delen-licentie toegepast te worden. Naamsvermelding kan geen kwaad en geeft de auteur de 'credits'. Gelijk delen betekent dat een ontwikkelaar - schrijver, illustrator, enz. - letterlijk kan putten uit inspanningen van anderen en dat volgenden weer kunnen putten uit de toevoegingen van die ontwikkelaar omdat de ontwikkelaar verplicht is ook zijn toevoegingen aan de gemeenschap beschikbaar te stellen. Er is sprake van efficiënt hergebruik van maatschappelijke inspanningen zonder discriminatie van maatschappelijke groepen. Als er steun van de overheid komt dan moet de CC-By-SA-licentie een eis zijn. Andere clausules, licentievormen die niet voor vrije schoolboeken en overheidinformatie in aanmerking komen:
- Creative Commons Attribution: By of naamsvermelding mist de Gelijk delen-clausule. Er kan geput worden uit deze werken maar de sociale gedachte van delen en elkaar helpen ontbreekt. Interessant voor wetenschappelijke publicaties.
-
Creative Commons Geen Afgeleide werken: de ND-clausule (No Derivs of Geen afgeleide werken) is niet wenselijk. Leuk dat iedereen het kan downloaden maar het helpt anderen niet bij het maken van iets nieuws. -
Creative Commons Niet-commercieel: de NC-clausule (Non Commercial of Niet commercieel) is discriminerend. Angst voor (commercieel) misbruik is ongegrond want de CC By SA-licentie dwingt derden om hun werk - en toevoegingen - ook te publiceren.
Aanbevelingen:
- Als er sprake is van steun van de overheid voor vrije leermiddelen dan moet de CC By SA-licentie een eis zijn.
- De 'niet commercieel'-clausule (NC) dient bij actieve steun verboden te worden evenals de 'geen aanpassingen'-clausule (ND).
- Overheden die zelf publiceren dienen dit in het publieke domein te doen.
Wat zijn de belangrijkste knelpunten?
- Het ontbreekt aan een campagne om vooral leerkrachten voor te lichten en per vak te bundelen. Aspirant schrijvers zijn niet georganiseerd, er moet een gemeenschap gesmeed worden.
- Campagnes op scholen: posters en lezingen.
- Organiseer leerkrachten, leerlingen, ouders en organisaties.
- Structureer per vakgroep(project).
- Het ontbreekt aan een ontwikkelportaal waar collectieve inspanningen aan werken verricht kunnen worden.
- Een ontwikkelportaal (recht toe recht aan) moet gebouwd worden.
- Ad Hoc-publicatie van werken in ODF en andere transparante formaten: ook prima!
- Transparant, dus niet Word, Indesign, etc..
- Het ontbreekt welwillende leerkrachten aan tijd.
- Een deel van de niet-lesuren van docenten zou aangewend kunnen worden om vrij materiaal te maken (in ruil voor exposure van betrokkenen en de school die het mogelijk maakt).
- Overweeg inspanningen van leerkrachten te belonen.
- De overheid kan een katalyserende werking vervullen door projecten te steunen met budgetten voor betaalde inspanningen van schrijvers, illustratoren, etc.. Het ontbreekt aan geld om huidige pilots goed in te vullen. De kosten van een succesvol vrij schoolboek zijn nog geen 10% van de huidige omzet van een gelijkwaardig niet-vrij boek dus de maatschappelijke netto winst kan groot zijn.
- Voor het lopende vrije geschiedenisproject is geen geld.
- Voor een nog te starten natuurkundeproject is eveneens geen geld.
- De overheid - als behartiger van de belangen van de bevolking - dient de uitdaging aan te gaan en voor de volle honderd procent achter vrije schoolboeken te staan.
Do's
- Zorg voor goede invulling 'Gemengde Werkgroep Vrije Leermiddelen'.
- Vooral de 'makers' van vrij materiaal moeten goed vertegenwoordigd zijn.
- Vraag hulp van Vrijschrift.
- Zorg voor een 'bottom up' benadering. Goede kleine initiatieven een kans geven om naar boven breed en succesvol uit te groeien.
- Omzeil organisaties uit de gevestigde orde.
- Zorg dat er een (liefst vrijwilligers-)organisatie is die - met steun - zaken als hosting, programmeren en bemiddeling bij drukken regelt voor gemeenschapgedreven projecten als vrije schoolboeken.
- Zorg ervoor dat de huidige pilots uitgevoerd kunnen worden zodat er bruikbaar materiaal van hoge kwaliteit ontstaat. Dit neemt scepsis weg en kan het begin van de rollende sneeuwbal zijn.
Don'ts
- Ben niet te scheutig met belastinggeld, met weinig kan veel!