Deze lijst is afkomstig uit de eerdere presentatie aan de Tweede Kamer en moet aangevuld worden
Licenties
Een boek kan in het publieke domein geplaatst worden, dan is het helemaal vrij. Een auteur kan er ook voor kiezen om het vrij te geven onder bepaalde voorwaarden, onder een licentie. Hij kan bijvoorbeeld naamsvermelding eisen (Attribution). Hij of zij kan er ook voor kiezen dat het werk vrij blijft, inclusief aanpassingen door anderen (Share Alike). Zie ook de ["Kernpunten"]. Het is belangrijk de juiste licentie te kiezen. De twee meest geschikte licentievormen zijn:
'GFDL' of '[http://www.gnu.org/copyleft/fdl.html GNU Free Documentation License]'
'[http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/nl/ CC By SA]' of 'Creative Commons' Naamsvermelding ('Attribution', 'By') en gelijk delen ('Share Alike' of 'SA')
Bij voorkeur worden beide licentievormen toegepast om alles zoveel mogelijk compatibel te houden, Wikipedia gebruikt bijvoorbeeld alleen GFDL waardoor vrije schoolboekinformatie met een dubbele licentie wel in Wikipedia opgenomen kunnen worden.
Publiek domein
Kort door de bocht kan gezegd worden dat het publieke domein rechtenvrij is. Werken in het publieke domein kunnen verspreid en aangepast worden, commercieel of niet. Dit is de beste vorm om overheidsinformatie vrij te geven. Iedereen kan er mee aan de slag. Overheidsinformatie is vaak geschikt voor opname in vrije schoolboeken, denk bijvoorbeeld aan cartografische informatie. Publiceer overheidsmateriaal - betaald met geld van de burger - standaard in het publieke domein (net als [http://www.nasa.gov/multimedia/imagegallery/ NASA-foto's] en [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/ CIA-factbook]) zodat het maximaal herbruikbaar is. Die informatie kan opgenomen worden in vrije boeken in het publieke domein en onder elke licentie.
Attribution (By)
De Creative Commons Attribution (CC-BY) licentie schrijft slechts voor dat de naam van de auteur vermeld moet worden. Verder kan het werk door iedereen verspreid en aangepast worden, commercieel of niet.
Share Alike (SA)
Dit is een bijzondere licentie. Hij schrijft voor dat het werk aangepast en verspreid mag worden, maar dat het nieuwe werk onder dezelfde licentie valt. Iemand begint aan iets, een ander voegt er wat aan toe, een derde doet dat ook, en altijd blijft het werk vrij. Bekende voorbeelden zijn wikipedia en de kern van het linux besturingssysteem voor computers. Commercieel gebruik mag ook. Zo heeft IBM heel veel aan de kern van linux bijgedragen. Deze licentie is zeer geschikt voor het onderwijs. Er zijn veel lesboeken door leraren geschreven voor eigen gebruik. Als deze boeken onder de share alike licentie geplaatst worden, kunnen ze aangepast en ge-update worden door anderen. En iedereen kan van alle versies gebruik maken. Het voordeel van 'Share Alike' is groeiende vrije kennis door kennis delen. Het doet ook denken aan een waterput op het dorpsplein, gemaakt door velen, gebruikt door iedereen. Share Alike zal meestal gecombineerd worden met Attribution (naamsvermelding). Hierboven noemden we al GFDL' of '[http://www.gnu.org/copyleft/fdl.html GNU Free Documentation License]' en '[http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/nl/ CC By SA]' of 'Creative Commons' Naamsvermelding ('Attribution', 'By') en gelijk delen ('Share Alike' of 'SA'), en het belang van het gebruik van beide.
Non Commercial (NC)
Deze voorwaarden schrijft voor dat het werk alleen niet-commercieel gebruikt mag worden. Er zullen best veel mensen denken: ik zwoegen om iets moois te maken, en dan gaat een ander er geld mee verdienen, mooi niet. Begrijpen we.maar al te goed.
Toch is deze licentie niet geschikt voor vrije schoolboeken. Het maakt een heleboel vormen van gebruik onmogelijk, zeker met een strenge interpretatie. Het is onzeker of onderwijs commercieel is of niet (de werknemers krijgen een inkomen). De instelling kan commercieel zijn). Valt het downloaden van een werk om het voor commerciële toepassingen te kunnen raadplegen onder de NC clausule?
Daarnaast leidt de NC clausule tot een verdere splitsing van de Creative Commons. Je moet die twee werelden namelijk gescheiden houden, waardoor materiaal moeilijker kan worden hergebruikt.
Tenslotte biedt NC weinig extras voor de rechthebbenden. Een markt voor commercieel gebruik misschien, maar op het moment dat zij NC aanvullingen van derden accepteren mogen zij die op die markt ook niet meer gebruiken. Bovendien is zo'n markt al grotendeels verdwenen als het werk NC beschikbaar is.
Auteurs die hun werk willen beschermen met de NC clausule willen we de Share Alike voorwaarde suggereren. Het werk kan dan inderdaad commercieel gebruikt worden, maar alle aanpassingen en updates komen vrij beschikbaar. De commerciële uitgever kan ook nooit al te veel vragen, tenslotte mag iedereen het werk kopiëren.
FLA
Wetgeving verandert maar de licentie die toegekend is niet. Dat kan op termijn problemen opleveren. Het is te overwegen om een vertrouwenspersoon zoals de Free Software Foundation de rechten te schenken zodat zij indien gewenst de rechten kunnen veranderen waarbij het karakter van vrije informatie gewaarborgd blijft. Het gaat dan om een 'FLA' of 'Fiduciary License Agreement'.
Samenvatting
- Ga uitsluitend voor vrije schoolboeken met zowel een GFDL en CC By SA-licentie
- Definieer vrije schoolboeken ondubbelzinnig
- Publiceer overheidsmateriaal standaard in het publieke domein
- Overweeg een 'Fiduciary License Agreement' als eis
Obstakels opruimen
De opstakels om vrije schoolboeken te maken zijn in volgorde van belang:
- Aspirant schrijvers (met name de leerkrachten) zijn niet georganiseerd
- Campagnes op scholen
- Organiseer leerkrachten, leerlingen (onderschat ze niet) en ouders
- Structureer per vakgroep(project)
- Er is geen ontwikkelportaal
- Een ontwikkelportaal (recht toe recht aan) is nodig
- Ad Hoc-publicatie van werken in ODF en andere transparante formaten: ook prima!
- Transparant dus niet Word, Indesign, etc.
Do's
- Zorg voor goede invulling 'Gemengde Werkgroep Vrije Leermiddelen'
- Verzin een constructie waarbij leerkrachten een deel van hun uren waarin ze niet lesgeven kunnen besteden aan vrije schoolboeken bijvoorbeeld
- Zorg dat er een (liefst vrijwilligers-) organisatie is die - gesteund met een beperkt budget - zaken als hosting, programmeren en bemiddeling bij drukken regelt voor gemeenschapgedreven projecten als vrije schoolboeken
Don'ts
- Ben niet te scheutig met belastinggeld, met weinig kan veel!
- Omzeil gevestigde orde
- Bied weerstand tegen klagende lobbyisten (uitgevers, valse concurrentie, blabla)