Licentiekeuze

Inleiding

In het verleden heeft de Staat de wettenverzameling van SDU terug moeten kopen, een verzameling die in opdracht van en met geld van de burger aangelegd was: licenties zijn cruciaal om dit soort vervelende kwesties te voorkomen. Als we van vrije schoolboeken een succes willen maken dan moeten we de licenties in één keer goed afhandelen. Er zijn reeds signalen dat dit ook hard nodig is: "Aan deze vrije schoolboeken hangt een Creative Commons-licentie en dus is het in orde". Niets is minder waar want er zijn vele licentievormen binnen de Creative Commons die alles behalve vrij materiaal opleveren.

Als Nederland gaat voor vrije schoolboeken - en als er geld van de burger gebruikt wordt om dit te stimuleren - dan is het zaak om allemaal één licentie te kiezen zodat we onderling op de beste manier materiaal uit kunnen wisselen: de 'Creative Commons Naamsvermelding en Gelijk delen'-licentie. Wat het effect van deze - en andere - licenties is volgt hieronder. Het is ook van belang te doorzien wat vrije schoolboeken precies zijn. Dit staat beschreven in de inleiding van Kernpunten.

Licenties

Een boek kan in het publieke domein geplaatst worden, dan is het helemaal rechtenvrij. Een auteur kan er ook voor kiezen om het vrij te geven onder bepaalde voorwaarden, onder een licentie. De auteur kan bijvoorbeeld naamsvermelding eisen (Attribution). Hij of zij kan er ook voor kiezen dat het werk vrij blijft, inclusief aanpassingen door anderen (Share Alike). Het is belangrijk de juiste licentie te kiezen. De meest geschikte licentievorm is 'CC By SA' of 'Creative Commons' Naamsvermelding ('Attribution', 'By') en gelijk delen ('Share Alike' of 'SA').

Publiek domein

Kort door de bocht kan gezegd worden dat het publieke domein rechtenvrij is. Werken in het publieke domein kunnen verspreid en aangepast worden, commercieel of niet. Dit is de beste vorm om overheidsinformatie vrij te geven. Strikt genomen is er helemaal geen sprake van een licentie. Iedereen kan er mee aan de slag. Overheidsinformatie is vaak geschikt voor opname in vrije schoolboeken, denk bijvoorbeeld aan cartografische informatie. Publiceer overheidsmateriaal - betaald met geld van de burger - standaard in het publieke domein (net als NASA-foto's en CIA-factbook) zodat het maximaal herbruikbaar is. Die informatie kan opgenomen worden in vrije boeken in het publieke domein en onder elke licentie.

Naamsvermelding of Attribution (By)

De Creative Commons 'Naamsvermelding'-licentie (By, Attribution) schrijft slechts voor dat de naam van de auteur vermeld moet worden. Verder kan het werk door iedereen verspreid en aangepast worden, commercieel of niet.

Gelijk delen of Share Alike (SA)

Dit is een bijzondere licentie. Hij schrijft voor dat het werk aangepast en verspreid mag worden maar dat het nieuwe werk onder dezelfde licentie valt. Iemand begint aan iets, een ander voegt er wat aan toe, een derde verbetert het en altijd blijft het werk vrij. Bekende voorbeelden zijn Wikipedia en de kern van het GNU/Linux-besturingssysteem voor computers. Commercieel gebruik mag ook. Zo dragen IBM, HP, Sun en vele anderen bij aan GNU/Linux: geven en nemen. Deze licentie is zeer geschikt voor het onderwijs. Er is veel lesmateriaal door leerkrachten geschreven voor eigen gebruik. Als deze werken onder de 'Gelijk delen-licentie' geplaatst worden dan kunnen ze aangepast en ge-update worden door anderen zodat het groeit. Bovendien kan iedereen van alle versies gebruik maken. Het voordeel van 'Share Alike' is groeiende vrije kennis door kennis delen. Het doet ook denken aan een waterput op het dorpsplein: gemaakt door velen, gebruikt door iedereen. 'Gelijk delen' zal meestal gecombineerd worden met 'Naamvermelding' (By, Attribution).

Non Commercieel (NC)

Deze voorwaarde schrijft voor dat het werk uitsluitend niet-commercieel gebruikt mag worden. Er zullen best veel mensen denken: "Ik zwoegen om iets moois te maken, en dan gaat een ander er geld mee verdienen, mooi niet." Dat begrijpen we maar al te goed.

Toch is deze licentie niet geschikt voor vrije schoolboeken. Het maakt een heleboel vormen van gebruik onmogelijk, zeker met een strenge interpretatie. Het is onzeker of onderwijs commercieel is of niet (de werknemers krijgen een inkomen). De instelling kan commercieel zijn, zoals een private school. Valt het downloaden van een werk om het voor commerciële toepassingen te kunnen raadplegen onder de NC-clausule?

Daarnaast leidt de NC-clausule tot een verdere splitsing van de Creative Commons. Je moet die twee werelden namelijk gescheiden houden, waardoor materiaal moeilijker kan worden hergebruikt.

Tenslotte biedt NC weinig extra's voor de rechthebbenden. Een markt voor commercieel gebruik misschien, maar op het moment dat zij NC-aanvullingen van derden accepteren mogen zij die op die markt ook niet meer gebruiken. Bovendien is zo'n markt al grotendeels verdwenen als het werk NC beschikbaar is.Je kan stellen dat de NC-clausule schadelijk is voor hergebruik.

Auteurs die hun werk willen beschermen met de NC-clausule willen we de 'Gelijk delen'-voorwaarde suggereren. Het werk kan dan inderdaad commercieel gebruikt worden, maar alle aanpassingen en updates komen vrij beschikbaar. De commerciële uitgever kan ook nooit al te veel vragen, tenslotte mag iedereen het werk kopiëren.

Geen afgeleiden of No Derivs (ND)

Derivate of afgeleide werken zijn niet toegestaan door gebruik van deze clausule. Daarmee is het werk onbruikbaar voor opname in vrije werken onder de CCBySA-licentie en opbouwen en verbeteren is niet mogelijk. 'Geen afgeleiden' staat haaks op 'Gelijk delen'. Een auteur zou van mening kunnen zijn dat zijn naam niet verbonden mag worden aan afgeleide werken omdat die mogelijk van mindere kwaliteit zouden zijn. In plaats van een ND-clausule kan hij beter omschrijven hoe hij zijn naamsvermelding geregeld wil hebben. 'Geen afgeleiden' veroorzaakt een ongewenste splitsing van de commons en werken met deze clausule zijn niet vrij.

Fiduciary License Agreement (FLA)

Wetgeving verandert maar de licentie die toegekend is niet. Dat kan op termijn problemen opleveren. Het is te overwegen om een vertrouwenspersoon zoals Stichting Vrijschrift de rechten te laten beheren zodat zij indien gewenst de rechten kunnen veranderen waarbij het karakter van vrije informatie gewaarborgd blijft. Het gaat dan om een 'FLA' of 'Fiduciary License Agreement'. Meer hierover is te vinden op de ScriptumLibre-site: http://www.scriptumlibre.org/Free_Information_Fiduciary_License_Agreement. De CC-By-SA- of Creative Commons Naamsvermelding Gelijk delen-licentie is modern. Als Wikipedia nu zou zijn geboren dan zou deze licentie gekozen zijn en waren de boeken en Wikipedia compatibel: teksten konden heen en weer gekopieerd kunnen worden. Als Wikipedia een FLA gehad had dan was de kans groot dat die licentie zou zijn veranderd. Nu is dat niet zo omdat het onmogelijk is alle auteurs om toestemming te vragen en is er een truuc met de huidige licentie (GFDL) nodig om het alsnog CC-By-SA te maken. Een FLA kan zulke problemen voorkomen.

Licentieoverzicht

De clausules zijn niet zonder meer mengbaar. Naast publiek domein staat op de site van Creative Commons de volgende opsomming:

Losse punten

• De copyleft-licentie garandeert dat de informatie ook altijd vrij blijft. Auteurs moeten blijven presteren want anders lopen ze het risico dat de groep splitst en verder gaat met de broncode (zgn. forking, de licentie laat dit toe en het kan een laatste redmiddel zijn om te voorkomen dat een project strandt).
• Bij 'gelijk delen' wordt auteursrecht gebruikt wordt om het tegenovergestelde te bereiken. Daarom wordt deze licentievorm ook wel 'copyleft' genoemd (versus 'copyright'). De CC-By-SA-licentie is een copyleft-licentie die garandeert dat de informatie hergebruikt kan worden, bijv. in andere boeken.
• Misbruik door overname in werken die onder standaard-auteursrecht worden uitgegeven is uitgesloten omdat de licentie het simpelweg verbiedt.
• Misbruik van de copyleft-licentie is met succes aanvechtbaar voor de rechter, zo leert de jurisprudentie met software.
• Het is verboden de licentie van de informatie te verwijderen. De achterliggende gedachte is dat jij niet alleen baat hebt van de schrijfsels van anderen maar iedereen ook baat heeft van jouw inspanningen.

• Vrijschrift adviseert single licensing op basis van de CC BY SA (Creative Commons Naamsvermelding-Gelijk delen) voor alle werken en alle inhoudsvormen zoals tekst, afbeeldingen, geluid en video.

• Het uitsluiten van commercieel gebruik is onwenselijk (CC-By-NC-SA), symbiose met het bedrijfsleven is gunstig en de CC-By-SA-licentie voorkomt misbruik. Daarnaast kan informatie met een CC-By-NC-SA-licentie niet opgenomen worden in werken met de wenselijke licenties.

• Er zijn meerdere licenties die lijken op CC-By-SA zoals de 'GFDL' of 'GNU Free Documentation License'. Bij voorkeur wordt CC-By-SA toegepast om alles zoveel mogelijk compatibel te houden zodat informatie makkelijk hergebruikt kan worden. De GFDL is enigszins gedateerd maar wordt intensief gebruikt voor Wikipedia, dit zal vermoedelijk binnenkort ook CC-By-SA worden. Beide licenties bouwen voort op en zijn in de geest van de populaire GNU General Public License voor vrije software.

• Een belangrijk aspect is streven naar zoveel mogelijk één licentievorm. Dit maakt de compatibiliteit zo groot mogelijk en voorkomt dus splitsingen van de 'commons'-groepen.
• Tot slot is het zinvol om voor vrije boeken een 'Fiduciary License Agreement' aan te gaan.