Inleiding
In het verleden heeft de Staat de wettenverzameling van SDU terug moeten kopen, een verzameling die in opdracht van en met geld van de burger aangelegd was: licenties zijn cruciaal om dit soort vervelende kwesties te voorkomen. Als we van vrije schoolboeken een succes willen maken dan moeten we de licenties in één keer goed afhandelen. Er zijn reeds signalen dat dit ook hard nodig is: "Aan deze vrije schoolboeken hangt een Creative Commons-licentie en dus is het in orde". Niets is minder waar want er zijn vele licentievormen binnen de Creative Commons die alles behalve vrij materiaal opleveren.
Als Nederland gaat voor vrije schoolboeken - en als er geld van de burger gebruikt wordt om dit te stimuleren - dan is het zaak om allemaal één licentie te kiezen zodat we onderling op de beste manier materiaal uit kunnen wisselen: de 'Creative Commons Naamsvermelding en Gelijk delen'-licentie.Wat het effect van deze - en andere - licenties is volgt hieronder.
Licenties
Een boek kan in het publieke domein geplaatst worden, dan is het helemaal rechtenvrij. Een auteur kan er ook voor kiezen om het vrij te geven onder bepaalde voorwaarden, onder een licentie. De auteur kan bijvoorbeeld naamsvermelding eisen (Attribution). Hij of zij kan er ook voor kiezen dat het werk vrij blijft, inclusief aanpassingen door anderen (Share Alike). Zie ook de ["Kernpunten"]. Het is belangrijk de juiste licentie te kiezen. De twee meest geschikte licentievormen zijn:
'GFDL' of '[http://www.gnu.org/copyleft/fdl.html GNU Free Documentation License]'
'[http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/nl/ CC By SA]' of 'Creative Commons' Naamsvermelding ('Attribution', 'By') en gelijk delen ('Share Alike' of 'SA')
Bij voorkeur wordt CC By SA toegepast om alles zoveel mogelijk compatibel te houden. De GFDL is enigzins gedateerd.
Publiek domein
Kort door de bocht kan gezegd worden dat het publieke domein rechtenvrij is. Werken in het publieke domein kunnen verspreid en aangepast worden, commercieel of niet. Dit is de beste vorm om overheidsinformatie vrij te geven. Iedereen kan er mee aan de slag. Overheidsinformatie is vaak geschikt voor opname in vrije schoolboeken, denk bijvoorbeeld aan cartografische informatie. Publiceer overheidsmateriaal - betaald met geld van de burger - standaard in het publieke domein (net als [http://www.nasa.gov/multimedia/imagegallery/ NASA-foto's] en [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/ CIA-factbook]) zodat het maximaal herbruikbaar is. Die informatie kan opgenomen worden in vrije boeken in het publieke domein en onder elke licentie.
Attribution (By)
De Creative Commons Attribution (CC-BY) licentie schrijft slechts voor dat de naam van de auteur vermeld moet worden. Verder kan het werk door iedereen verspreid en aangepast worden, commercieel of niet.
Share Alike (SA)
Dit is een bijzondere licentie. Hij schrijft voor dat het werk aangepast en verspreid mag worden maar dat het nieuwe werk onder dezelfde licentie valt. Iemand begint aan iets, een ander voegt er wat aan toe, een derde doet dat ook en altijd blijft het werk vrij. Bekende voorbeelden zijn Wikipedia en de kern van het GNU/Linux-besturingssysteem voor computers. Commercieel gebruik mag ook. Zo heeft IBM heel veel aan de kern van GNU/Linux bijgedragen. Deze licentie is zeer geschikt voor het onderwijs. Er zijn veel lesboeken door leraren geschreven voor eigen gebruik. Als deze boeken onder de 'Share Alike-licentie' geplaatst worden dan kunnen ze aangepast en ge-update worden door anderen. Bovendien kan iedereen van alle versies gebruik maken. Het voordeel van 'Share Alike' is groeiende vrije kennis door kennis delen. Het doet ook denken aan een waterput op het dorpsplein: gemaakt door velen, gebruikt door iedereen. 'Share Alike' zal meestal gecombineerd worden met 'By' (Attribution, naamsvermelding). Hierboven noemden we al GFDL' of '[http://www.gnu.org/copyleft/fdl.html GNU Free Documentation License]' en '[http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/nl/ CC By SA]' of 'Creative Commons' Naamsvermelding ('Attribution', 'By') en gelijk delen ('Share Alike' of 'SA').
Non Commercial (NC)
Deze voorwaarde schrijft voor dat het werk uitsluitend niet-commercieel gebruikt mag worden. Er zullen best veel mensen denken: "Ik zwoegen om iets moois te maken, en dan gaat een ander er geld mee verdienen, mooi niet." Dat begrijpen we maar al te goed.
Toch is deze licentie niet geschikt voor vrije schoolboeken. Het maakt een heleboel vormen van gebruik onmogelijk, zeker met een strenge interpretatie. Het is onzeker of onderwijs commercieel is of niet (de werknemers krijgen een inkomen). De instelling kan commercieel zijn, zoals een private school. Valt het downloaden van een werk om het voor commerciële toepassingen te kunnen raadplegen onder de NC-clausule?
Daarnaast leidt de NC-clausule tot een verdere splitsing van de Creative Commons. Je moet die twee werelden namelijk gescheiden houden, waardoor materiaal moeilijker kan worden hergebruikt.
Tenslotte biedt NC weinig extra's voor de rechthebbenden. Een markt voor commercieel gebruik misschien, maar op het moment dat zij NC-aanvullingen van derden accepteren mogen zij die op die markt ook niet meer gebruiken. Bovendien is zo'n markt al grotendeels verdwenen als het werk NC beschikbaar is.
Auteurs die hun werk willen beschermen met de NC-clausule willen we de Share Alike-voorwaarde suggereren. Het werk kan dan inderdaad commercieel gebruikt worden, maar alle aanpassingen en updates komen vrij beschikbaar. De commerciële uitgever kan ook nooit al te veel vragen, tenslotte mag iedereen het werk kopiëren.
No Derivs (ND)
Derivate of afgeleide werken zijn niet toegestaan door gebruik van deze clausule. Daarmee is het werk onbruikbaar voor opname in vrije werken onder de CCBySA-licentie. ND staat haaks op SA. Een auteur zou van mening kunnen zijn dat zijn naam niet verbonden mag worden aan afgeleide werken omdat mogelijk van mindere kwaliteit zouden zijn. In plaats van een ND-clausule kan hij beter omschrijven hoe hij zijn naamsvermelding geregeld wil hebben.
Fiduciary License Agreement (FLA)
Wetgeving verandert maar de licentie die toegekend is niet. Dat kan op termijn problemen opleveren. Het is te overwegen om een vertrouwenspersoon zoals Stichting Vrijschrift de rechten te laten beheren zodat zij indien gewenst de rechten kunnen veranderen waarbij het karakter van vrije informatie gewaarborgd blijft. Het gaat dan om een 'FLA' of 'Fiduciary License Agreement'. Meer hierover is te vinden op de ScriptumLibre-site: http://www.scriptumlibre.org/Free_Information_Fiduciary_License_Agreement. De CC By SA- of Creative Commons Naamsvermelding Gelijk delen-licentie is modern. Als Wikipedia nu zou zijn geboren dan zou deze licentie gekozen zijn en waren de boeken en Wikipedia compatibel: teksten konden heen en weer gekopieerd kunnen worden. Als Wikipedia een FLA gehad had dan was de kans groot dat die licentie zou zijn veranderd. Nu is dat niet zo omdat het onmogelijk is alle auteurs om toestemming te vragen. Een FLA kan zulke problemen voorkomen.
Juridische aspecten
- De copyleft-licentie garandeert dat de informatie ook altijd vrij blijft. Auteurs moeten blijven presteren want anders lopen ze het risico dat de groep splitst en verder gaat met de broncode (zgn. forking, de licentie laat dit toe en het kan een laatste redmiddel zijn om te voorkomen dat een project strandt).
- De copyleft-licentie garandeert dat de informatie hergebruikt kan worden, bijv. in andere boeken.
- Misbruik door overname in werken die onder standaard-auteursrecht worden uitgegeven is uitgesloten omdat de licentie het simpelweg verbiedt.
- Misbruik van de copyleft-licentie is met succes aanvechtbaar voor de rechter, zo leert de jurisprudentie.
- Het is verboden de licentie van de informatie te verwijderen. De achterliggende gedachte is dat jij niet alleen baat hebt van de schrijfsels van anderen maar iedereen ook baat heeft van jouw inspanningen.
Vrijschrift adviseert single licensing op basis van de [http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/nl/ CC BY SA (Creative Commons Naamsvermelding-Gelijk delen)] voor alle werken en alle inhoudsvormen zoals tekst, afbeeldingen, geluid en video.
- Het uitsluiten van commercieel gebruik is onwenselijk (CC BY NC SA), symbiose met het bedrijfsleven is gunstig en de gebruikte licenties voorkomen misbruik. Daarnaast kan informatie met een CC By NC SA-licentie niet opgenomen worden in werken met de wenselijke licenties.
- Tot slot is het zinvol om voor vrije boeken een 'Fiduciary License Agreement' aan te gaan.