Verschillen voor "Vrije schoolboeken"

De waarde van informatie vloeit niet voort uit schaarste maar uit de overvloed waarin informatie toegankelijk is.

Op de hoogte blijven of meepraten en helpen? Schrijf je in op de mailinglijst.

Introductie

Vrije schoolboeken hebben een licentie die de gebruiker de vrijheden geeft om ze te downloaden en te gebruiken, te kopiëren en verder te verspreiden en te veranderen en verbeteren. Om ervoor te zorgen dat die vrijheden ook in de toekomst gewaarborgd blijven mag de licentie er niet afgehaald worden. Het is belangrijk dat iedereen dezelfde licentie gebruikt zodat je onbeperkt voor een nieuw boek of voor een lesprogramma kan kopiëren uit andere boeken. De kern is dat je voort kunt bouwen op elkaars inspanningen - of dat nu teksten of illustraties zijn. In de praktijk betekent het dat iedereen de boeken hindernisloos mag downloaden en dat je zelf ook kan helpen een boek te schrijven en te verbeteren. Deze werkmethode wordt al vele jaren succesvol toegepast bij vrije software en het wordt tijd dat er op deze manier meer en goede boeken gemaakt worden. Stichting Vrijschrift - die deze site heeft opgezet - ziet voornamelijk twee knelpunten. Leerkrachten die nu al schrijven zijn niet bekend met het concept en niet georganiseerd genoeg om hun krachten per vakdeel te bundelen. Daarnaast is er geen goed ontwikkelportaal voor de ontwikkeling en distributie van vrije schoolboeken. Vrijschrift wil actief helpen die knelpunten weg te nemen. Hiervoor is geld nodig. Als vrije schoolboeken ingeburgerd zijn dan is een jaarlijkse besparing van honderden miljoenen Euro's mogelijk en zijn elektronische boeken voor iedereen toegankelijk. De Tweede Kamer is enthousiast over het concept en daar is Vrijschrift blij mee: vrije schoolboeken verdienen een goede kans. Inmiddels heeft OCW Wikiwijs geïntroduceerd. Wikiwijs is een één op één kopie van het concept van vrije schoolboeken met helaas twee forse tekortkomingen:

• In plaats van iedereen kunnen alleen leraren de stof maken, verbeteren en aanvullen
• Er wordt niet gebruik gemaakt van het copyleft-principe, de boeken op Wikiwijs worden gepubliceerd in het publiek domein

Voor meer informatie en uitleg wordt verwezen naar het persbericht.

Interessante startpunten

• De rest van deze bladzijde

• Kernpunten: een opsomming over vrije schoolboeken

• Geen gratis maar vrije schoolboeken: uitleg en kritiek

Inleiding

Natuurlijk is het hoog tijd geworden om ouderwetse papieren schoolboeken te vervangen door digitale versies (die al dan niet te drukken zijn). Maar dan stellen we wel een aantal extra eisen aan die digitale boeken: de vrijheid om ze ongehinderd en zonder kosten te mogen gebruiken, te verbeteren en te kopiëren. De tijd is rijp voor vrije leermiddelen. De jeugd heeft, nee, maakt de toekomst. Ongehinderde toegang tot educatieve bronnen resulteert nationaal in economische groei en een hogere welvaartstandaard. Internationaal is het een manier om armoede en hongersnood structureel een halt toe te roepen. Toegang tot vrije kennis is een belangrijk middel om onwetendheid, extremisme en vrouwen- en rassendiscriminatie tegen te gaan. Daarnaast is ontwikkeling van kinderen en volwassenen het beste wapen tegen terrorisme.

De hele discussie over te dure 'gratis' schoolboeken kan gestopt worden door simpelweg geen conventionele schoolboeken meer te gebruiken. Het alternatief? Vrije leermiddelen in digitale vorm! Het is technisch goed mogelijk om elektronische boeken via het net te onderhouden en beschikbaar te stellen. Hoe gaan we ervoor zorgen dat ze vrij zijn en zonder kosten te gebruiken zijn?

De kracht van vrije leermiddelen zit in de licentie. Deze licentie zorgt ervoor dat je boeken mag gebruiken, kopiëren, veranderen, vertalen en zelfs verkopen, zolang je de speciale licentie er niet vanaf haalt. Men noemt dit ook wel copyleft licensing (in tegenstelling tot copyright). Dit principe wordt al vele jaren met succes voor vrije software en de bijbehorende handleidingen toegepast. Voor leermiddelen is het een revolutionair - maar haalbaar - concept.

Een voorbeeld

Het principe is het best met een voorbeeld te illustreren. Als een paar mensen betaald of onbetaald hoofdstukken schrijven van een wiskundeboek en iedereen heeft toegang tot de brontekst en afbeeldingen met de vrijheid om het te veranderen en te verbeteren via het net dan zal dat zeer waarschijnlijk ook gebeuren. Bovendien hebben mensen een natuurlijke neiging om samen te werken waardoor zo'n wiskundeboek een actief project kan worden waarbij ook leerkrachten, ouders en leerlingen betrokken raken.

De licentie voorkomt misbruik en garandeert dat iedereen de vrijheid heeft om het bronmateriaal te gebruiken, te veranderen, te kopiëren en zelfs te drukken en te verkopen. De licentie die hiervoor gebruikt zou moeten worden is de Creative Commons Naamsvermelding-Gelijk delen-licentie.

Er zijn veel voorbeelden om ons heen die op dit principe werken. De meeste software die op internetservers mail- en webverkeer regelen hebben een soortgelijke licentie voor vrije software. Een blik op de indrukwekkende lijst van vrije pakketten in Debian zegt meer dan woorden. De online encyclopedie Wikipedia staat als voorbeeld dichter bij vrije leermiddelen omdat het ook voornamelijk uit tekst bestaat. Als een willekeurig artikel wordt geraadpleegd dan is aan de onderkant van de bladzijde te zien dat er een GNU Free Documentation License aan gekoppeld is die hetzelfde karakter heeft als de meer geschikte Creative Commons Naamsvermelding-Gelijk delen-licentie.

Korte punten

• Kosten van leermiddelen zullen drastisch dalen...
  • Prijzen van elektronische datadragers en distributiekosten over het net zijn verwaarloosbaar
  • De kosten voor het ontwikkelen van een boek zijn bijzonder laag als er veel vrijwilligers bij betrokken raken
• Ongehinderde toegang tot vrije leermiddelen. Leerstof is verkrijgbaar voor iedere scholier. Niet-scholieren kunnen hun kennisniveau ook opvijzelen.
• Papieren uitgaven blijven wenselijk, omdat veel mensen niet graag van een scherm lezen bijvoorbeeld, maar het gebruik van papier kan wel drastisch teruggebracht worden.
• Papieren uitgaven zullen betaalbaar zijn omdat de rechten niet meer bij de uitgevers liggen: iedereen mag het printen of drukken dus er kan gezond geconcurreerd worden of anders wordt er gewoon gekopieerd.
• Permanente beschikking over een laptop/computer is wenselijk. Dit zal betekenen dat er wat hogere kosten door energieverbruik zullen ontstaan.
• De licentie laat toe om vanuit andere werken het beste te halen, te verbeteren en of aan te vullen: efficiënt hergebruik van economische inspanningen.
• Vrije leermiddelen zijn eenvoudig up to date te houden. We hoeven niet meer jaren te wachten tot guldens uit boeken verdwenen zijn, tot landsgrenzen opnieuw getekend zijn.
• Te zware schooltassen behoren tot het verleden, een gemiddelde middelbare schoolopleiding past makkelijk op een DVD.
• Hoe eerder we dit concept omzetten in daden, des te eerder plukken we er de vruchten van.
• De licentie verbiedt het gebruik van niet vrije standaarden (zoals .doc). Het gevolg daarvan is dat vrije leermiddelen op ieder platform leesbaar en bewerkbaar zijn.

Wat is wenselijk?

• Er is budget nodig voor een pilot waar een of meerdere bruikbare vrije boeken uit voortkomen. Enkele overwegingen:
  • Een goed systeem van vrije leermiddelen bestaat uit een soort van vat met educatieve informatiebrokken (microcontent) die je naar wens kan rangschikken tot een leerprogramma. Dat is toekomstmuziek, er wordt aan gewerkt, maar het is niet volwassen genoeg en er zijn nog heel wat hobbels. Daarom...
  • Het is in eerste instantie verstandig om in te zetten op digitale vrije boeken die eventueel ook in gedrukte uitvoering beschikbaar zijn.
  • Onderwijsinstellingen dienen bekend gemaakt te worden met het concept en de filosofie achter vrije leermiddelen.

  • Om collectief vrije leermiddelen te ontwikkelen is het vereist dat er een ontwikkelomgeving op een server gemaakt wordt waar fouten gemeld kunnen worden, de leermiddelen zelf en aanvullingen gepubliceerd worden, contactgegevens van de projectleden staan, enz.. Dit is vergelijkbaar met bijv. Savannah en SourceForge voor softwareontwikkelaars.

    • Geschikte vrije software is beperkt aanwezig, is in ontwikkeling of moet nog vanuit scratch geschreven worden. Het is van belang ook hier budget voor te maken.

    • Indien het nodig is om software te schrijven dan dient dat vrije software te zijn. Hierdoor kan de hele wereldbevolking er gebruik van maken.

    • Er dient intensief samengewerkt te worden met bestaande projecten waar wij contacten mee hebben (we hoeven niet het wiel opnieuw uit te vinden, de kracht van vrije software is voortbouwen op inspanningen van anderen). Enkele voorbeelden:

      • Een server voor oefeningen, met enkele honderden vrije oefeningen: Wims (GPL, localisations: cn, fr, en, nl, it, es)

      • Een virtuele campus, met gereedschappen voor samenwerking, een cursus "management voor studenten", linkbaar met Wims: Epistemon (GPL, localisations: fr, en, es, de)

      • Een server voor typesetting van educatieve documenten vanuit beschikbare microcontent (informatieblokjes): Exomatik: (GPL, localisations: fr)

• In de geest van de GFDL werken is van essentieel belang. Bij nadere bestudering van de GFDL blijken er ook nadelen te kleven aan het gebruik van de GFDL. Binnen de Debian-gemeenschap is gefundeerde kritiek te vinden. Een van de uitdagingen van het vrije leermiddelenproject is zonder twijfel het kiezen van een juiste licentievorm(en). De strekking van de GFDL is zonder meer de uitgangsbasis omdat het om vrijheid van informatie gaat en dat is de kern van de GFDL.

• Ondanks het feit dat het slim is om voor nu in te zetten op vrije leerboeken is het ook een goed idee om moeite te stoppen in de microcontent-benadering. Daarbij wordt een database aangelegd met brokjes informatie die je willekeurig kan combineren tot vrije lessen, semesterprogramma's of totaal verschillende boeken.

Overheid en politiek

• Gedreven idealisten zouden dit concept van binnen naar buiten moeten uitwerken en laten groeien. De overheid dient hierbij met zorg de juiste partners kiezen.
• Als we kijken naar vrije software dan zien we een enorm economisch voordeel voor de EU (enkele bekende monopolisten slepen jaarlijks miljarden uit de EU richting de VS). Helaas moeten we constateren dat het veel te lang duurt voordat er daadwerkelijk een verandering zichtbaar is en wij er met zijn allen de vruchten van plukken (richtlijn Vendrik OS en OSS bijv.).
  • Zo'n scenario is ook voor vrije leermiddelen denkbaar en dat zou zonde zijn. De kosten van het maken van een vrij leerboek zijn slechts een deel van de jaarlijkse omzet van een niet vrij boek terwijl de distributiekosten verwaarloosbaar zijn. Beleggers dromen van zo'n return of investment. Met andere woorden: neem een actieve houding aan, help het vlot van de grond te krijgen want het is economisch gezien een fantastische kans.

• Politieke reacties vrije leermiddelen geeft een beeld hoe over het concept gedacht wordt.

Kroniek

• Voor recent nieuws zie Nieuws

• We schrijven oktober 2008: De Tweede kamer wil vrije schoolboeken, YESS!

• De Onderwijsraad adviseert 'open' schoolboeken (die wij liever vrije schoolboeken noemen). Na lange tijd eens goed nieuws. Zie de blog en het persbericht.

• De reacties vanuit de overheid zijn dieptriest: van de Hoeven wimpelt ons af, evenals Plasterk en van Bijsterveldt

• Op 17 mei 2006 wordt op de SANE conferentie een lezing gehouden:

  • ISO Open Document free_education_slides.odp (2538.2 KB), free_education_text.odt (2541.6 KB)

  • PDF: free_education_slides.pdf (663.4 KB), free_education_text.pdf (533.4 KB)

• In mei 2006 wordt een brief verzonden aan de minister van OCW en cc vaste kamercommissie (25.4 kB, ocw_sane_1.odt )

• In 2005 Is er de blog van Jan Marijnissen met een stap 2: "Het in eigen beheer ontwikkelen van nieuwe lesmethoden wordt gestimuleerd". Dat is een schot in de buurt van de roos! Als de politiek zich echt hard maakt voor vrije leermiddelen dan maakt dat de stappen 1 (afschaffen BTW) en 3 (boeken uit lump sum betalen) volstrekt overbodig, er hoeven immers geen kosten meer te zijn.

• Vanuit OCW is na gesprekken in 2005 niet gereageerd op het initiatief, vermoedelijk omdat het "moeilijk te plaatsen" is.
• Staatssecretaris Nijs zag het licht in 2004, maar haar opvolger Rutte gaf aan geen behoefte te hebben om de bestaande afspraak op te volgen.

• Een EU-subsidieaanvraag die in 2003 samen met een aantal instellingen - waaronder de FSF-Europe - is gedaan is niet gehonoreerd.

• Vrijschrift wordt in 2003 een stichting om de belangen beter te kunnen behartigen
• Vrijschrift gaat als one man show in 2001 in de lucht om het woord te verkondigen
• Wiebe van der Worp doorziet in 1998 dat het principe van vrije software ook heel goed toe te passen is op andere gebieden zoals leerstof (vrije schoolboeken) en productontwikkeling (Free Engineering).

Meer

• Meehelpen: Hulp, inbreng van ideeën, discussie en uitvoering verloopt via de Nederlandstalige maillijst voor vrije leermiddelen: http://mailman.vrijschrift.org/listinfo/vrijleren/.

• Persberichten: Het ontvangen van persberichten gaat via de nieuwslijst: http://mailman.vrijschrift.org/listinfo/news/. Er is een archief van persberichten op http://mailman.vrijschrift.nl/pipermail/news/

• Nieuwsbrief: Binnenkort starten we met een nieuwsbrief van de stichting Vrijschrift.org: http://mailman.vrijschrift.org/listinfo/nieuwsbrief/.

• FreE-learning international: De internationale maillijst van het oude consortium (bestaande uit FSF-Europe (http://www.fsfeurope.org/), OFSET (http://www.ofset.org/) en Vrijschrift staat op: http://mailman.vrijschrift.org/listinfo/freelearning/.

• Internationale informatie: Informatie staat op http://www.scriptumlibre.org/.

In de pers

• http://www.volkskrant.nl/binnenland/article1078609.ece/Scholen_kunnen_verdienen_aan_subsidies_schoolboeken

• Reformatorisch Dagblad: Geen ’gratis’, maar vrije schoolboeken, http://www.refdag.nl/artikel/1331664/Geen+gratis+maar+vrije+schoolboeken.html

• Teleread: Dutch Socialist Party wants gratis text books, http://www.teleread.org/blog/?p=3545 by Branko Collin

• Vrijschrift: Vrije content: een toekomst zonder hoge boekenkosten, http://mailman.vrijschrift.nl/pipermail/news/2005-October/000052.html

• ICT Roddels: Als goede software als open source kan worden aangeboden, waarom dan schoolboeken niet?, http://www.ictroddels.nl/, directe link naar podcast: http://ictroddels.nl//podcast/ict_roddels_200503.mp3

• Slashdot: MIT's OpenCourseWare Program, http://slashdot.org/article.pl?sid=07/01/09/2313259&from=rss

• fok!: Steve Jobs wil schoolboeken afschaffen http://frontpage.fok.nl/nieuws/73571